Dział spadku – spłaty i dopłaty

Z przepisów kodeksu postępowania cywilnego wynika, że tak w postępowaniu o zniesienie współwłasności jak i w postępowaniu o dział spadku chodzi o załatwienie całokształtu stosunków, jakie powstały między współwłaścicielami lub spadkobiercami. W zakresie uregulowania tych stosunków jednym z podstawowych elementów jest oznaczenie wysokości spłaty lub dopłaty, terminu i sposobu ich uiszczenia oraz oznaczenie wysokości odsetek. Rozstrzygnięcie w tym zakresie należy do integralnych składników każdego postanowienia o zniesieniu współwłasności lub o dział spadku.

W sprawach o dział spadku, ale także w sprawach o podział majątku wspólnego często dochodzi do ustalenia dopłat lub spłat. Wówczas sąd ma obowiązek oznaczenia sposobu i terminu ich uiszczenia, wysokości i terminu uiszczenia odsetek (tak uchwała SN z dnia 27 listopada 2003 r., III CZP 80/03, OSNC 2005, nr 2, poz. 20, postanowienie SN z dnia 29 listopada 2012 r., V CSK 567/11, LEX nr 1276278), a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia.

W tym miejscu należy zadać sobie pytanie czy sąd może takie spłaty lub dopłaty rozłożyć na raty? Bardzo często są to wysokie kwoty i uczestnik może nie dysponować tak ogromną gotówką. Taka możliwość oczywiście istnieje jednak wskazuje się, że te raty nie mogą być spłacane dłużnej niż przez dziesięć lat. Zapłata zaś rat już wymagalnych może być w szczególnych wypadkach na wniosek dłużnika odroczona przez sąd.

Sąd dokonując działu spadku ma przed sobą trudne zadanie. Musi bowiem ustalić, komu przyznać na własność majątek nieruchomy, a przede wszystkim czy ten komu przyzna na własność majątek będzie w stanie spłacić pozostałych. Może temu służyć uzyskanie kredytu, z zabezpieczeniem na przyznanych mu nieruchomościach.

W wypadku gdy sąd orzekł o obowiązku spłat i dopłat bez określenia wysokości odsetek, otrzymujący dopłatę lub spłatę nie może dochodzić tych odsetek w drodze odrębnego procesu cywilnego (tak wynikało z uchwały SN z dnia 25 czerwca 1971 r., III CZP 34/71, OSNCP 1972, nr 4, poz. 62) Sąd Najwyższy jednak zmienił stanowisko w powyższym zakresie. W uchwale z dnia 27 listopada 2003 r., III CZP 80/03 (OSNC 2005, nr 2, poz. 20), Sąd Najwyższy stwierdził, że istnieje możliwości dochodzenia takich odsetek w odrębnym postępowaniu.

Sąd z urzędu musi ustalić sytuację materialną uczestników, od tych bowiem ustaleń będzie zależał termin i sposób rozłożenia na raty spłat i dopłat. Ponieważ art. 212 § 3 jest odpowiednikiem art. 163 § 1 dekretu z dnia 8 listopada 1946 r. o postępowaniu spadkowym (Dz. U. Nr 63, poz. 346), przeto dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego zachowało aktualność (tak postanowienie SN z dnia 28 lutego 1967 r., II CR 408/66, LEX nr 6118).
Co zalicza się przy ustalaniu wysokości spłaty lub dopłaty? Przede wszystkim zalicza się ustanowioną dla jednego z uczestników postępowania służebność osobistą mieszkania (postanowienie SN z dnia 30 grudnia 1971 r., III CRN 396/71, OSNCP 1972, nr 7–8, poz. 134) oraz wartość użytkowania, ustanowionego na rzecz jednego z uczestników, wydzielonej działki (postanowienie SN z dnia 15 listopada 1968 r., III CRN 257/68, OSPiKA 1970, z. 1, poz. 5, z glosą J.St. Piątowskiego, OSPiKA 1970, z. 1, poz. 5).

Zdarza się, że spadkodawca niektórym spadkobiercom przeznaczył w testamencie określone składniki majątkowe. Wówczas spłatę jaką mają otrzymać określa się według ich udziałów w spadku, określonych w myśl art. 961 k.c., a nie według wartości przeznaczonych im przedmiotów (por. postanowienie SN z dnia 28 lipca 1981 r., III CRN 113/81, OSNCP 1982, nr 2–3, poz. 35).

Warto także przypomnieć, iż w sprawach działowych sąd nie działa z urzędu, jeśli chodzi o rozliczenie nakładów poniesionych przez stronę na nieruchomość spadkową. Tutaj trzeba zgłosić odpowiednie żądania i je udowodnić.

Niestety w praktyce bywa różnie. Nie zawsze uczestnicy postępowania są świadomi tego, że winni dokładnie przedstawić sądowi swoją sytuację materialną. Ukrycie pewnych okoliczności może spowodować, że sądu uzna iż ich stać na spłatę pozostałych uczestników i zasądza wysokie spłaty. Warto skorzystać z pomocy prawnika. Adwokat pomoże sformułować wniosek i zgłosić odpowiednie wnioski dowodowe. Wyjaśni także wszystkie zawiłości związane z trudnym postępowaniem o dział spadku.

Odwiedź nasze siedziby: